HAZIRLAYANLAR

*FATIMA KAYA              MAKÜ     FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ   2.SINIF

*MELİKE DAĞDELEN   MAKÜ     FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ   2.SINIF 

*MAŞİDE EVRENS          MAKÜ     FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ   2.SINIF 

*MERVE ALANYALI      MAKÜ     FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ   2.SINIF 

*HALİME BEYDİLLİ     MAKÜ     FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ   2.SINIF 

Gregor Mendel

Genetik biliminin babası olarak bilinen Gregor Mendel, 20 Temmuz 1822 yılında Avusturya’’nın Heinzendorf şehrinde doğmuştur. Genetik bilimi ile uğraşmış bir bilim adamıdır. Aynı zamanda botanikçi ve rahiptir.

Mendel’in bilime olan merakı, çocukluğundan beri olan bir şey olup daha sonra da adını duyurmasına sebep olmuştur. Çocukluğunda bir çiftlik evinde yaşayan Mendel, bitkilerin içerisinde yaşamıştır. Daha on’lu yaşlarındayken aynı bitkinin farklı şekillerinin olduğunu fark etmiş ve nedenini araştırmaya çalışmıştır. Daha sonraki yıllarda da bunlardan yararlanacaktır. Fakat Mendel’in eğitim yılları o kadar da kolay geçmemiştir.

Derslerinde oldukça başarılı olan Mendel, liseyi başarılı bir şekilde bitirmiştir. Fakat üniversiteyi maddi sıkıntılardan dolayı zar zor okumuştur. Daha sonra bir manastıra rahip olarak giren Mendel çalışmalarına burada devam etmiştir. Mendel canlılardaki kalıtımın nasıl işlediği üzerine çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalarında hızlı gelişen bir bitki olan bezelyeyi kullanmıştır. Böylece hem fazla deney yapabilecekti, hem de her kuşakta ortaya çıkabilecek farklıları gözlemleyebilecekti. Bezelyeler üzerinde gerçekleştirdiği deneyler sonucunda, canlıların kalıtsal özelliklerinin nesilden nesile nasıl aktarıldığını gözlemleyen Mendel, günümüzde “Mendel Kalıtım Yasalar” ı olarak bilinen sonuçları ortaya koydu.

Mendel başka bitkiler üzerinde de deneyler yaptı ve aynı sonuçları gözlemledi. Daha sonraki yıllarda diğer canlı türlerinde yapılan araştırmalar sonucu, Mendel’in ilkeleri doğrulanmış oldu. Gregor Mendel, 1884 yılında Çekoslavakyada ki Brno da öldü.

GEN-KROMOZOM TEORİSİ

 

Walter S.Sutton’ın yaptığı çalışmalar sonucunda genler kromozomlar üzerinde bulunduğunu, bir karakterin kalıtımından iki genin sorumlu olduğunu ve bu genlerin iki ayrı kromozom üzerinde yer aldığını açıklamıştır. Bu çalışmalar Kromozom Teorisini ortaya çıkarmıştır.

KONTROL ÇAPRAZLAMASI

Baskın fenotipli bir bireyin genotipinin homozigot mu, heterezigot mu olduğunu bulmak için kontrol çaprazlama yapılır. Bunun için genotipi bilinmeyen baskın fenotipli birey ile çekinik fenotipli birey çaprazlanır.

 EKSİK BASKINLIK

Homozigot durumda farklı özelliklerin ortaya çıkmasını sağlayan aleller bir araya geldiklerinde, heterozigot durumda birbirlerini karşılıklı olarak eşit oranda etkilerler. Kısmi dominansi veya eksik baskınlıkta farklı bir fenotip ortaya çıkar. Sığır, at, Endülüs tavukları gibi hayvanlarda, akşamsefası, aslanağzı vb. bitkilerde eksik baskınlık görülür.

EŞ BASKINLIK

Eş baskınlıkta alel genlerin fenotipteki etkileri birbirine eşittir. Heterozigot durumda alel genlerin her ikisi etkisini birlikte gösterir. Eş baskınlıkta eksik baskınlıkta olduğu gibi ara fenotip oluşumu görülmez.

İnsanlarda A,B,0 kan grubu sisteminde A,B, alelleri eş baskın 0 ise çekiniktir İnsanlarda kan grubu sisteminde M ve N alelleri de birbirine eş baskındır.

ÇOK ALELLİK

Bir özelliği etkileyen alel sayısının ikiden fazla olması durumuna çok alellik denir. Fakat bir karakter için alel gen sayısı kaç olursa olsun, diploit bir canlı bu genlerden iki tanesini, haploit bir canlı ve gametler bu genlerden bir tanesini taşır. Çok alelliğe, tavşanlarda kürk rengi, insanlarda kan grubu örnektir.

İnsanların kan grubuna A,B,0 alellerinde A ve B baskın, 0 aleli çekiniktir. A ve B alelleri birbirine eş baskındır.

MENDEL İLKELERİ ÖRNEKLERİ

Mendel’in en önemli deneylerinin konusu bezelye idi. Adi bezelye tanelerinin bazıları düz yuvarlak, bazıları buruşuktur, bazı taneler sarıyken, diğerleri yeşildir, bazı bezelye bitkileri uzun, bazıları kısadır. Bu bitkileri düzenli tozlaşmalara tabi tutan Mendel, yukarıdaki özelliklerin dölden döle nasıl aktarıldığını göstermiştir. İki özelliğin bir araya gelmesi sonucunun bir karakteristik ortalaması olabileceği düşünülebilir. Bazı saf karakterlerin birleşmesinden, gerçekte de bu sonuçlar alınabilir; ama Mendel’in deneylerine göre, iki saf karakterin çaprazından, mesela uzunluk ve kısalıktan melez uzunlar çıkmaktaydı. Uzunluk karakteri, kısalık karakterine baskın olduğundan sonuçta melez bireyler uzun görünümdeydi. Bu tip iki uzun melezin çaprazı sonucunda ise, % 25 oranında saf uzun, % 25 saf kısa, % 50 melez uzun çıkmaktaydı. İki eş saf özellik çaprazlandığında, sadece bu saf özellik ortaya çıkmaktaydı. Mendel kanunlarının esası buna dayanmaktaydı.

Mendel’in Bahçe Bezelyeleri İle Deneyleri

Mendel bahçe bezelyeleriyle yaptığı çaprazlamalarda bazı belirli özelliklerin değişmediğini tesbit etti. Bezelyelerin bir kısmı kısa ve çalı tipli (bodur) olduğu halde, bazıları uzun ve tırmanıcı idiler. Yine, bazıları sarı tohum ürettiği halde, bir kısmı yeşil tohum üretirdi. Bazıları renkli çiçeklere sahip olduğu halde, bazıları da beyaz çiçek ihtiva ederdi.

Mendel bahçe bezelyelerinin topu topu yedi özelliğinin değişmediğini keşfetti. Ayrıca bezelye çeşitlerindeözelliklerin nesilden nesile kendi kendilerine sürdürdükleri tozlaşma sayesinde korunduğunu gördü.Melezleme tozlaşmasında ise çiçeğin erkek organlarından diğer bitkinin dişi organına çiçek tozu (polen) aktarılarak kolaylıkla üretilmekteydi.

Farklı yedi özellik (uzunluk, kısalık, sarı tohum, yeşil tohum vs.) görüldüğünden ve melezleme tozlaşması kolaylıkla icra edildiğinden Mendel’in seçtiği konu idealdi. Onun ilk işi, kendisinin takip ettiği ve anne babadan evlatlara devamlı aktarılan yedi özelliği, olsa da olmasa da keşfetmekti. Mendel farklı bitki çeşitlerinin her birinden tohumlar toplayarak onları bahçesinde fidan olarak dikti. Deneylerle ortaya çıkan yedi özelliğin zürriyet meydana getirmede ebeveynlerden (anne babadan) evlatlara aktarıldığını göz önüne almıştı. Bezelye çiçekleri, ancak kendini dölleyebilecek bir yapıya sahip olduğundan saf soylarını devam ettirmeye müsaittir.

Mendel ilk deneylerinde bezelyelerin arı döl olup olmadığını araştırmaya başladı. Bunun için aynı bitkiyi birkaç defa arka arkaya tozlaştırarak birçok döl elde etti. Her dölde elde ettiği bireyleri birbirine ve ebeveynlerine benzeyip benzemediklerine göre ayırdı. Böylece özellikleri farklı yedi saf döl elde etti. Bu özelliklerin herbirine saf karakter adını verdi.Mendelin deneyinde bezelye kullanılmasının sebebi;

• Bezelye çiçeklerinin taç yaprakları uzun ve geniş olup çiçegin erkek ve dişi organı tamamen dış dünyaya kapatır.Böylece dogal ortamda yabancı tozlaşma yapılamaz.

Mendel`in Bezelyeleri Kullanma Nedenleri

 1- Kolay yetiştirilmeleri (Döllenme kontrolünün kolay olması).

 2- Çok çeşidinin olması.

 3- Çabuk çoğalabilmesi (Yılda 3 – 4 kez ürer. Başka canlıda yapılsaydı deney uzun  sürerdi).

 4- Kendi kendini dölleyebilmesi (eşleyebilmesi) (Karakterlerinin saf olması).

NOT : 1- Bezelyenin çiçek yapısı erseliktir. (Yani çift organlıdır, yani tam çiçektir, yani bir  evcikli çiçektir, yani erkek ve dişi organı birlikte bulunan çiçektir). Bezelye  bitkisinde taç yapraklar, erkek ve dişi organın üzerini tamamen sararak başka bir  bitkinin çiçek tozlarının yani polenlerinin yani erkek üreme hücrelerinin girmesini  engeller. Böylece saf bitkiler, saf soylar yani saf bezelyeler elde edilir. Dişicik tepesi,
başka bitkilerin polenlerinin buraya tutunup çimlenmesini önler.

 

Ebeveyn (ana-baba) ile oğul bireyler arasındaki benzerlik ve farklılıkların nasıl veya hangi oranlarda ortaya çıkabileceğini araştıran bilim dalına kalıtı bilimi veya genetik denir.

Kalıtım esaslarını ilk ortaya koyan bilim insanı Gregor Mendel’dir. Medel’in görüşleri doğrulandığında Mendel Yasa’ları ortaya çıkmıştır.

 OLASILIK İLKELERİ VE UYGULAMALARI

Şansa bağlı olarak gerçekleşen olaylara olasılık olayları denir. Genetikte yararlanılan iki temel olasılık ilkesi vardır.

• Bağımsız bir olayın sonucu da bağımsız olarak oluşur. Bağımsız bir olayın bir kez denenmesinden elde edilen sonuç, sonraki denemelerin sonucunu da etkilemez.
• İki bağımsız olayın birlikte olma olasılığı, onların ayrı ayrı olma olasılıklarının çarpımına eşittir.

 MENDEL’İN ÇALIŞMALARI

George Mendel çalışmalarını, kolay yetiştirilen, kısa sürede çok sayıda döl veren ve kendi kendine tozlaşabilecek bir çiçek yapısına sahip olan bezelyelerle yapmıştır. Mendel bezelyelerin birbirinden kolayca ayırt edilebilen yedi karakteriyle deneme yapmıştır. Bu karakterlerin baskın ve çekinik olmak üzere iki farklı yönü vardır.

Kalıtımla ilgili bazı temel kavramlar:

Gen: Kromozom lokuslarında dizilen en küçük kalıtsal ilgi birikimidir.

Alel gen: Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinin her biridir.

Genotip: Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır.

Fenotip: Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüştür.

Homozigot (arı döl=saf ırk): Alel genlerin her ikisinin de aynı özellikte olmasıdır. (AA, aa gibi)

Heterozigot (melez=hibrit): Alel genlerin birbirinden farklı olmasıdır. (Aa, XY gibi)

Baskın gen (dominant ya da başat): Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösterebilen gendir. (A,B gibi)

Çekinik gen (resesif): Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösteremeyen gendir. (a,b gibi)

MONOHİBRİT ÇAPRAZLAMA

Mendel, bir karakter bakımından farklı olan iki arı dölün (homozigot) bireylerini çaprazladığında meydana gelen F1 dölünün tüm bireylerin fenotipi baskındır. F1 dölü her iki atanın genlerini taşıdığı için heterozigot (melez hibrit) tur. Bir karakter bakımından melez iki bireyin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir.

DİHİBRİT ÇAPRAZLAMA

İki bakımından melez olan iki dölün çaprazlanmasına dihibrit çaprazlama denir.